(بخش ششم)
عناصر مؤثر بر مدیریت کلاس در رویکرد رهبری معلم
در مدیریت کلاس عوامل و عناصر گوناگونی دخیل هستند.
مدیریت کلاس شامل‌روش‌های عادی مدیریتی، آموزشی و رفتارهای تعاملی کلاس و عناصر دیگری است.
بختیار نصرآبادی و نوروزی (۱۳۸۲) روی شش عنصر راهبردی مؤثر به‌شرح زیر تأکید دارند:
۱ – برنامه‌ریزی:
معلمانی که برنامه‌ریزی می‌کنند انتظارات خود را به‌دانش‌آموزان‌منتقل می‌نمایند در نتیجه پیشرفت علمی و یادگیری آنان‌را بالاتر می‌برند.
۲ – وضع قوانینی ساده و مؤثر:
هدف قوانین مدرسه و کلاس افزایش پیشرفت‌اجتماعی و علمی دانش‌آموزان است (کانجلوسی(۸۶)، ۱۹۹۰).
معلمانی که مدیرانی مؤثر به‌حساب می‌آیند به‌فراگیرانشان یاد می‌دهند که چطور به‌قوانین عمل کنند وعمل به‌آن‌را ادامه دهند.
در قوانین کلاسی کارهای عادی کلاس سازماندهی می‌شود. سادگی در فهم و عمل به‌قوانین مؤثر است.
۳ – بازخورد مثبت در آغاز کار:
معلمان موفق شیوه‌های تدریس و کنترل کلاس رادر آغاز سال تحصیلی با دانش آموزانشان به‌بحث و تبادل نظر می‌گذراند وفرصت‌هایی را فراهم می‌کنند تا دانش‌آموزان قوانین را با سؤال در مورد آنها خوب‌بفهمند (لومباردی(۸۷)، ۱۹۹۲، تاوبر(۸۸)، ۱۹۹۰)
۴ – جهت‌دهی روشن و واضح و مثبت:
اگرچه جهت‌دهی‌های آموزشی یاروش‌های کلاسی باید مختصر و واضح باشند، ولی با توجه به‌اهمیت جهت‌دهی‌ها،آنها باید مثبت باشند.
جهت‌دهی‌های منفی باعث ایجاد روحیه‌ی شکست در دانش‌آموزان می‌شود.
۵ – تصویرسازی سازماندهی و کنترل کلاس:
معلمان مؤثر، رفتار دانش‌آموزان رادر کلاس درس خود به‌تصویر می‌کشند.
آنان به‌هر دانش آموزی مسئولیتی برای‌انجام کار در خلال فعالیت یادگیری ارائه می‌دهند و سپس تصویری برای آن چه که‌دانش‌آموز باید عملا انجام دهد به‌وجود می‌آورند.
۶ – ثبت نمره‌ها وامتیازها:
هر معلمی وظیفه‌ی ثبت نمره‌ها، میزان حضور ومشارکت در کلاس، مسایل مربوط به‌انضباط و ثبت دیگر جنبه‌های کلاس را بر عهده‌دارد و برای منصف بودن، منطقی بودن و با ثبات بودن، نیازمند به‌یک روش منظم‌برای ثبت و نگهداری اطلاعات و نمره‌ها است.
مرعشی (۱۳۷۱) در مورد اداره‌ی کلاس و عوامل مؤثر در آن در یکی از مقاله‌های‌خود می‌نویسد:
اداره‌ی کلاس با محیط و موقعیت کلاس ارتباط دارد.
موقعیت‌ها عبارتند از هدف‌های آموزشی، رفتار معلم، مشارکت شاگردان، زمان درس، عده‌ی دانش‌آموزان، وسایل و فضای کلاس و مانند آنها.
وی هم‌چنین مسایل، عوامل وابزارهای مدیریت و سازمان کلاس درس را به‌هفت بخش زیر تقسیم‌بندی می‌کند:
۱ – مدیریت و سازماندهی کلاس درس
۲ – عوامل مؤثر در مدیریت و سازماندهی کلاس
۳ – مسایل و مشکلات مدیریت کلاس
۴ – برنامه‌های درسی و سازماندهی فعالیت‌ها
۵ – نظم وانضباط
۶ – تشویق و تنبیه
۷ – ارزشیابی
عوامل مؤثر بر مدیریت کلاس را در سه قسمت به شرح زیر طبقه بندی می نماییم.
الف) ویژگی های شخصیت معلم
بدون شک شخصیت ویا ویژگی های شخصیت معلم، یکی از عوامل مهم در نظم دهی کلاس درس است؛
- معلمی که ظاهر آن آراسته یاشد
- مثبت نگر وخوش اخلاق است
- به توانایی های ذهنی، جسمی، عاطفی وتفاوت های فردی شاگردان آگاهی دارد
- شرایط فیزیکی کلاس را از قبل آماده می سازد
- مهارت ارزشیابی و پرسش کردن را می داند
- دانش آموزان را دوست دارد وبه کارش علاقه نشان می دهد
- باایمان، راستگو، صادق وخوش بیان می باشد
- در کارش مسلط است وبا معلمی که این ویژگی ها را ندارد مسلما بسیار متفاوت است،
- بنابراین معلمین باید این صفت را در خود آشکار نمایند ودر تمهیدات اشتغال به حرفۀ مقدس معلمی، این ویژگی ها را در خود متبلور سازند.
ب) روش های تدریس معلم
هر روش تدریس کارایی خود را دارد واز یک روش تدریس نمی توان برای آموزش همۀ دروس ویا در همۀ کلاس ها استفاده نمود.
یک معلم باید با توجه به شرایط کلاسی – امکانات وتجهیزات – توانایی های خود وشاگردان ومحتوای کتب درسی یک روش مناسب انتخاب نماید ودر صورتی که روش تدریس معلم مناسب نباشد، باعث سردرگمی شاگردان، شلوغی کلاس واتلاف وقت خواهد شد.
بنابراین لازم است که یک معلم نسبت به الگوها، روش ها و راهبردهای فنون تدریس، آگاهی های لازم را داشته باشد تا به موقع ودر جای مناسب از هر کدام از روش ها وفنون، با موقعیت بهره مند گردد.
ج) استفاده از فنون تدریس
تدریس به مجموعه اعمالی که معلم برای جلب توجه شاگردان به تدریس اثربخش وکارآمدتر اجرا می نماید، گفته می شود.
آشنایی وآگاهی نسبت به فنون تدریس واعمال آن ها در کلاس درس توسط معلم باعث می شود، وی بدون استفاده از خشونت وتنبیه بدنی کلاس را مدیریت نموده ونظم را حاکم سازد.
از جمله فنون تدریس می توان فنون زیر را برشمرد.
-
تدبیر منفی:
تدبیر منفی یکی از تکنیک های خانواده درمانی است ومعلم به منظور ساکت کردن کلاس ویا جلب توجه دانش آموزان از آن استفاده می نماید، بدین صورت که وقتی کلاس شلوغ می شود معلم طنین شادی صدای خود را کم کرده وبغض صدایش را افزایش می دهد وبا این روش به کلاس نظم می بخشد.
-
کم و زیاد کردن تن صدا:
به منظور جلب توجه شاگردان و وادار کردن آن ها به گوش دادن، معلم باید با صدای یکنواخت صحبت نکند، نوسانات صدای خود را کم وزیاد نماید تا دانش آموزان شنوندۀ فعالی شوند.
-
حرکت های معلم:
بین حرکت های معلم وتوجه شاگردان رابطه مستقیم وجود دارد، (شعبانی، ۳۸۲) هر چه حرکات هدفمند معلم وحرکت کردن به آخر کلاس وبرگشتن وحرکات پایین کلاس معلم بیشتر باشد، معلم بر کلاس مسلط تر خواهد شد وشاگردان بیشتر به او توجه خواهند کرد ودر نتیجه یادگیری بهتر صورت می گیرد.
-
تأکید بر روی بعضی مفاهیم وکلمات:
” نگاه کنید، دقت کنید”، این کلمات خیلی مهمند وتکرار بعضی افعال وکلمات از جمله نکاتی است که به خاطر تأکید معلم، توجه شاگردان را جلب می نماید.
-
اشارات معلم:
بعضی از ایماها و.اشارات معلم، باعث دقت بیشتر شاگردان می شود؛ حرکات دست، چشم، ابرو، دهان، انگشتان وسر، مشتمل بر این حرکات است.
-
مکث های به موقع وهدفمند:
برخی معلمان در حین توضیح دادن ویا سخنرانی با مکث های به موقع حواس شاگردان را به مفاهیم جلب می نمایند وسر وصدای دانش آموزان را کاهش می دهند، وکلاس را اداره می نمایند.
-
تشویق وتمجید دانش آموزان:
یکی از فنونی که به عنوان ابزاری مؤثر در اختیار معلمان می باشد، تشویق وتمجید است؛ البته تمجید عملکرد شاگردان، باارزش تر از تشویق آنان است، زیرا تشویق شاگردان باعث به وجود آمدن آموزش وپرورش سودگرایانه می گردد. هم چنین معلم می تواند با توجه به سن دانش آموزان از تقویت پته ای نیز بهره ببرد؛ ویا از کارت های تلاش، امتیاز وکارت جایزه بدین منظور استفاده نماید. استفادۀ فاصله ای ونسبی متناوب از این ابزار، اثربخشی آن را ارتقاء می بخشد.
-
نگاه های معنی دار:
گاهی نگاه های معنی دار معلم به دانش آموزی که به درس توجه ندارد ویا سر وصدا می کند، باعث کاهش رفتار نا به جای او می گردد. هم چنین با عصبانیت نگاه کردن به دانش آموزانی که برای کلاس مزاحمت ایجاد کرده اند؛ باعث می شود دانش آموز وادار شود به درس های معلم گوش دهد.
-
ضربه زدن به میز وصندلی:
گاهی معلم با ضربه زدن به میز یا تابلوی کلاس، توجه شاگردان به مطالب ومفاهیمی که ارائه می شود جلب می کند.
-
تدوین قانون ومقررات:
تدوین قوانین کلاسی وتشریح آن برای دانش آموزان وآگاهی دادن به آن ها باعث ایجاد نگرش می گردد ودر نهایت موجب عملکرد فردی وگروهی می شود. لذا معلمان باید در تدوین مقررات کلاس به خصوص در روزهای اول دقت کافی داشته باشند.
منابع:
محمودی، م ودیگران. (۱۳۹۶، پاییز). بررسی وشناسایی شیوه های مؤثر ایجاد مدیریت وانضباط کلاس، مطالعات آینده پژوهی وسیاستگذاری، (شماره ۳)، صفحات ۲۸-۱۷
برگرفته از معلم، مدیریت کلاس، موانع وراهبردها