*سید غلامرضا فلسفی
چند صباحی است که در پایان هرسال واژه‌ای به انتخاب جمعی کثیر از کارشناسان حوزه‌های مختلف آن‌هم با در نظر گرفتن بسیاری از متغیرها چون کثرت تواتر واژه، میزان نقش‌آفرینی واژه در سپهر گفتمانی و… در جایگاه واژه برگزیده سال قرار می‌گیرد.
در سال‌های ۲۰۱۵، ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ به ترتیب واژه‌های «هویت»، «پساحقیقت» و «اخبار جعلی» واژه‌های برگزیده سال بودند و بنابراین عادت مألوف واژه «اطلاعات نادرست» توسط دیکشنری دات کام واژه برگزیده برای سال ۲۰۱۸ لقب گرفت.
در تعریف ارائه‌شده از سوی دیکشنری دات کام اطلاعات نادرست، اطلاعاتی غیر موثق بدون لحاظ کردن تعمد در گمراه‌سازی است که توسعه بنیان‌های فناورانه در حوزه تبادل اطلاعات و ارتباطات رشد این جعلیات را به‌ویژه در فضای برخط فزاینده نموده است.
لیز مک میلان، مدیرعامل دیکشنری دات کام، دراین‌باره گفت که انتخاب کلمه «اطلاعات نادرست» در مقام کلمه سال ۲۰۱۸ یک‌بار دیگر نشان می‌دهد که این انتخاب همچون گذشته موجبات ترسیم چشم‌انداز زمانه‌ای می‌شود که در آن زیست می‌کنیم. او اظهار می‌دارد که آنچه در واژه‌نامه تحت مدیریتش پیرامون توصیف اطلاعات نادرست آمده تنها یک اشاره و نشانه است. مدیرعامل دیکشنری دات کام افزود پس از کلمه اطلاعات نادرست، واژگان «بازنمایی»، «خودساخته» و «واکنش سیاسی» به ترتیب رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده بودند.
جین سولومون از زبان شناسان دیکشنری دات کام معتقد است حساسیت‌ها و توجهات اخیر پیرامون واژه اطلاعات نادرست و کلماتی که بسیاری از صاحب‌نظران برای توصیف و درک آن به کار می‌برند، در دیکشنری دات کام موردتوجه و استفاده قرارگرفته است. بر این مبنا طی چند سال گذشته دیکشنری دات کام همواره در حال تعریف واژه‌ها و بروز رسانی اطلاعات رو به تزاید حول واژه اطلاعات نادرست جهت فهم هر چه‌بهتر آن بوده است.
دیکشنری دات کام واژه اطلاعات نادرست به‌مثابه کژآگاه‌سازی غیر عامدانه و نشر سهوی اخبار جعلی را به‌جای واژه اطلاعات نادرست به‌مثابه کژ آگاه‌سازی عامدانه و نشر هدفمند و گسترده اخبار جعلی که علی العموم خواستگاهی حاکمیتی دارد، آگاهانه انتخاب نمود؛ چراکه این واژه‌نامه معتقد است افرادی که اطلاعات نادرست به‌مثابه کژ آگاه‌سازی غیر عامدانه را به اشتراک می‌نهند، به دلیل گرفتار آمدن در مارپیچ بازنشر می‌پندارند که محتوایی صحیح را به اشتراک می‌گذارند.
وقوع چندین رخداد طی سال ۲۰۱۸ توجه شرکت دیکشنری دات کام را به موضوع اطلاعات نادرست جلب و در انتخاب این واژه از سوی شرکت مذکور تأثیری بسزا داشت که می‌توان به استمرار روند نقش‌آفرینی فیس‌بوک در بازنشر وسیع اخبار جعلی، افشاگری پیرامون موضوع کِنان در چارچوب تئوری توطئه و روشن شدن هر چه بیشتر زوایای آن، خشونت‌های گسترده در هندوستان با اتکا به بازنشر شایعات در واتس آپ و نقش پررنگ اطلاعات نادرست در انتخابات ریاست جمهوری برزیل که به پیروزی ژایر بولسونارو کاندیدای جنجالی و راست‌گرای افراطی منجر شد، اشاره نمود.
لازم به ذکر است که دیکشنری دات کام واژه هویت (خصوصی‌ترین جلوه‌های فردی تا عمومی‌ترین نمودهای جمعی را شامل شده، در زمره نیازهای روانی انسان و مقدمه هرگونه زندگی اجتماعی است) را نیز بهترین کلمه سال ۲۰۱۵ انتخاب کرده بود درعین‌حالی که واژه پساحقیقت (بیان این واقعیت که امروزه افکار عمومی بجای تأثیرپذیری از داده‌های واقعی و قابل‌اتکا، از احساسات و عقاید شخصی تأثیر می‌پذیرند) برای سال ۲۰۱۶ توسط واژه‌نامه آکسفورد و واژه اخبار جعلی (اخباری متشکل از اطلاعات نادرست و شایعات که مغرضانه، به‌منظور جهت دادن به افکار عمومی در جهت کسب منافعی خاص، به‌واسطه رسانه‌های فردی و ارتباط‌جمعی تولید و منتشر می‌شوند) برای سال ۲۰۱۷ توسط واژه‌نامه کالینز در مقام واژه سال انتخاب شدند.
∗ کارشناس ارشد علوم ارتباطات و پژوهشگر ارتباطی