جایگاه زبان فارسی در مفهوم‌سازی توسعه پایدار

موضوع : جایگاه زبان فارسی در مفهوم‌سازی توسعه پایدار

سخنران: سیدعلی کرامتی مقدم

همایش: نقش علوم انسانی درتوسعه پایدار

چون شکر شیرین و چون گوهر زبان پارسی ست            فارسی، فرهنگ و آیین و نشان پارسی ست

آنچه از توفان و از باران نمی یابد گزند                           کاخ فردوسی،خدای شاعران پارسی ست

بر سر یاران افغان و بلوچ و آذری                                  شاخ پر بار زبان پرتوان پارسی ست

وحدت کرد و لر و تاجیک در ایران زمین                          از زبان مشترک با دودمان پارسی ست

گرچه گوید همدلی از همزبانی خوش‌تر است                این زبان حبل المتین همدلان پارسی ست

این زبان مادری همچون نشانی از پدر                          خار چشم ناتوان دشمنان پارسی ست

واژگانش در هجوم گویش بیگانگان                               پاسدار گویش گویندگان پارسی ست

در بهارستان میهن،صد نگارستان به‌پاست                    جای جای خاک پایش بوستان پارسی ست

چون سه رنگ پرچم سبز و سپید و سرخ ما                  جایگاهش قلب مردان و زنان پارسی ست

خانه ایرانیان پاینده و جاوید باد                                    تا که جاویدان زبان جاودان پارسی ست

عرض سلام و ادب و احترام خدمت حضار محترم و دوستانی که در خدمت آن‌ها هستیم.

موضوع سخنرانی امروز ما زبان فارسی و نقشی است که این زبان در توسعه پایدار دارد. پس ابتدا باید درمورد نقش زبان و پس از آن درمورد زبان فارسی و نقشی که در توسعه پایدار برعهده دارد، سخن گفت.

زبان در برقراری ارتباط بین افراد و نسل‌های مختلف نقش اساسی دارد. زبان همچون یک آئینه است که احساسات، آرمان‌ها و فرهنگ یک ملت را نمودار می‌سازد. زبان حتی می‌تواند در بسیاری از چالش‌های مذهبی، سیاسی، نژادی و فرقه‌ای نقش ایفا کند و سبب نزدیکی شود.

از همین‌روست که جوامع پیشرفته امروزی به مقولۀ «زبان» توجه ویژه‌ای دارند. هرجامعه‌ای که پیشرفته‌تر باشد سعی می‌کند زبان خود را غنی‌تر سازد. پس بر ما به عنوان یک ایرانی رسالت است که زبان مادری خود را حفظ و تقویت کنیم و آن را فراتر از مرزهای ملی ترویج کنیم.

نقش قدرتمندان در توجه به زبان ملی اهمیت ویژه‌ای دارد. هر دولتی که به زبان ملی خود توجه کرده نتایج ارزشمندی را به دست آورده است. اساساً حیات بشر بدون زبان غیر ممکن است، حتی اگر غیر ممکن هم نباشد بسیار دشوار است. زندگی بدون زبان در حد یک زندگی حیوانی تنزل پیدا می‌کند. در دورۀ کنونی که به عنوان عصر ارتباطات از آن یاد می‌شود و فرهنگ ارتباطات در جوامع مختلف رشد کرده نقش زبان گسترده‌تر می‌شود و ضروری است که به زبان بیشتر توجه کنیم و برای حفظ آن بکوشیم.

اگر خواستید زبان را تقویت کنید باید حتماً توجه داشته باشید که شاعران و ادیبان نقش بسیار مؤثری در حفظ آن دارند.

گر آگاهی از دوره باستان                              شوی خود بر این گفته هم‌داستان
که پیوند هر کشور است از زبان                     زبان در تن ملک باشد چو جان
زبان است مایه برازندگی                             برازندگی میوه زندگی
کرا شد زبان نیاکان ز دست                          ز آزادگی دیده بایدش بست
زبان گر برون شد ز هم خانگی                      کشد کار خویشان به بیگانگی
زبان است پیوند هم‌کشوران                         درود خدا بر زبان پروران

در بین پدیده‌های اجتماعی «زبان» بیشترین خدمت را به انسان کرده است. زبانی که حاصل فکر و اندیشه آدمی است بیشترین خدمت را به جامعۀ بشری کرده است.

«زبان» پیوسته در حال تغییر و تحول است و وظیفۀ ماست که برای نیل به توسعۀ پایدار این تغییرات را بررسی کنیم. بنابراین اگر شاهنامه فردوسی، مثنوی معنوی، دیوان حافظ، گلستان و بوستان سعدی و… طی سالیان دراز زنده مانده است، به علت زبانی است که این شاعران برای خود انتخاب کرده‌اند. از طرف دیگر زبان ملی مایۀ استحکام و استقلال ملی نیز هست و چنانچه یک جامعه بخواهد استقلال داشته باشد، باید زبان خود را تقویت کند.

استعمارگران زمانی‌که کشوری را به استعمار خود در می‌آورند در درجۀ نخست زبان آن کشور را مورد هدف قرار می‌دهند. آمریکا زمانی‌که کشور افغانستان را تحت سلطۀ خود درآورد پیش از هرچیز به چاپ کتاب و مطبوعات به زبان انگلیسی پرداخت و ردپای زبان فارسی را از کشور آن‌ها محو نمود. ما نیز اگر می‌خواهیم هویت خود را حفظ کنیم باید از زبان ملی خود پاسداری کنیم.

حتماً همه شما این حکایت از مثنوی معنوی را شنیده‌اید که چهار نفر با زبان‌های مختلف بر سر یک موضوع واحد بحث می‌کنند:

چار کس را داد مردی یک درم                      آن یکی گفت این بانگوری دهم
آن یکی دیگر عرب بد گفت لا                      من عنب خواهم نه انگور ای دغا
آن یکی ترکی بد و گفت این بنم                 من نمی‌خواهم عنب خواهم ازم
آن یکی رومی بگفت این قیل را                  ترک کن خواهیم استافیل را
در تنازع آن نفر جنگی شدند                      که ز سر نامها غافل بدند
مشت بر هم می‌زدند از ابلهی                   پر بدند از جهل و از دانش تهی

 

این جنگ و درگیری و نزاع به دلیل ناهم‌زبانی است. هرگاه که یک سلطه سیاسی یا فرهنگی بر ملتی وارد شود زبان آن فرهنگ را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پس از آنکه مسلمانان در دوره ساسانیان به ایران آمدند و دین اسلام را برای مردم ایران به ارمغان آوردند زبان عربی را به عنوان زبان رسمی ایران بر ایرانیان تحمیل کردند.

این اتفاق ادامه داشت تا زمان یعقوب لیث صفاری که از شاعرِ ستایش‌گرش خواست که به زبان فارسی برای او شعر بسراید. در حال حاضر ما هزاران سال است که به زبان فارسی سخن می‌گوییم و می‌نویسیم بدون آنکه این زبان تغییر کرده باشد. فردوسی سده‌های پیش برای حفظ زبان فارسی و ترویج آن این‌گونه زحمت کشید ( بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی ) وظیفۀ ما در این عصر خیلی سنگین‌تر است و رسالت حفظ و ترویج آن بر عهدۀ ماست.

حال باتوجه به آنچه گفته شد توسعه پایدار از اولویت‌های ماست. متأسفانه در موضوع توسعۀ پایدار آینده‌نگری و آینده‌اندیشی نداریم و صرفاً به دنبال منافع امروزین خود هستیم. در چنین شرایطی اگر به توسعه هم دست یابیم این توسعه پایدار نخواهد بود. اما اگر برای امروز برنامه‌ریزی کنیم و از امکانات زبانی امروز خود به خوبی استفاده کنیم و درعین حال هم‌زمان به آینده توجه داشته باشیم در این صورت به توسعه پایدار دست خواهیم یافت.

حال پرسش این است که راه رسیدن به توسعۀ پایدار چیست؟

لازمۀ توسعۀ پایدار آن است که در کشور رشد همه جانبه داشته باشیم و اگر تک ساحتی عمل کنیم به توسعه دست نخواهیم یافت. برای حفظ زبان هم لازم نیست که صرفاً به دنبال شعر و شاعری باشیم، لازم است که در همه ابعاد در اندیشۀ حفظ زبان باشیم. بر ماست که بر سلطۀ اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی غلبه کنیم تا بتوانیم از زبان ملی خود پاسداری کنیم.

زبان فارسی در سال ۱۹۹۲ سی‌امین زبان علمی دنیا بوده ولی طی دو دهه از۱۹۹۷ تا سال ۲۰۱۷ با تلاش و ممارست اندیشمندان و اهل قلم به پانزدهمین زبان علمی دنیا ارتقا یافته است. حال این پتانسیل در زبان فارسی وجود دارد که به والاترین زبان علمی دنیا تبدیل شود و در سراسر جهان گسترش یابد.

متأسفانه در دنیای امروز هر استاد یا اندیشمندی که بخواهد در سطح جهانی به شهرت و اعتبار دست یابد باید به زبان انگلیسی مقاله بنویسد. این یک درد اجتماعی است. من اهمیت یادگیری زبان دوم و سوم را انکار نمی‌کنم ولی مسأله اینجاست که ما برای اثبات علمی و حرفه‌ای خود باید به زبان دیگری مقاله بنویسیم و مقاله و پروپوزال به زبان فارسی نمی‌تواند به ارتقای جایگاه علمی ما کمک کند.