سبک های مدیریت کلاس در رویکرد رهبری معلم
۵(سبک رفتار رهبري معلم)
سـبك رفتـار رهبري معلم شامل سه نوع است؛
سبك رفتار وظيفه مدار،
سبک رابطه مدار و
سبک تلفيقي
۱ سبك رفتار وظيفه مدار
در ايـن ديـدگاه معلـم درس نگـر اسـت
و بـا به كارگيري سبك وظيفه مداري (style oriented task)
سعي مي كنـد كـلاس را مقتدرانـه كنترل كند (۲۱۵: ۲۰۱۳, sigilai Maite)
رفتار معلـم در ايـن سـبك قـيم مآبانـه، خشـك و كنترل شده است.
جريان قدرت و ارتباطات نيز يك طرفه و از معلم بـه دانـش آمـوز اسـت
دانش آموزان در اين كلاس ها حالت انفعالي دارند و دستورات را مي پذيرند.
معلمان در ايـن رويكرد كج رفتاري دانـش آمـوزان را تـوهين شخصـي تلقـي مـي كننـد
و آنهـا را افـرادي غيرمسئول و بي انضباط مي دانند كه بايد كنترل شـوند
(۶۹: ۲۰۱۳ Bosiok ct al ).
بـه طـور كلي، رفتارهاي وظيفه مدار شامل؛
تعيين نقشها و مسئوليت ها
برنامه ريزي پروژه ها
نظـارت بر كار و مديريت زمان و منابع است.
۲ سبك رفتار رابطه مدار
در اين ديدگاه، معلمـان بـر برقـراري ارتباط با دانش آموزان و شخصيت آنها تأكيد مي كنند، فردنگرند و به مسائل انضباطي و كنترل كمتر توجه دارند.
فردنگري معلمان بيش تر جنبة جمعي دارد.
ولي سـعي دارنـد، در عين حال، به ويژگي هاي منحصر به فـرد هـر دانـش آمـوز توجـه كننـد.
در ديـدگاه سيستمي معلمان داراي رويكردي انعطاف پذيرند.
موقعيت و شرايط كـلاس درس را در نظر مي گيرند
و متناسب با موقعيت، بر موضوع درس يا فرد يا هر دو تأكيـد مـي كننـد
(Adedoyin and Ogunyinka 2013;69)
رفتارهاي رابطـه مـدار مبتنـي بـر؛
نشـان دادن توجه به زيردستان
احساس كردن و عمل كردن دوستانه
متوجه نفع آن ها بودن اسـت .
(Amabile ct al., 2014: 12)
۳ سبك رفتار تلفيقي
رهبـري فرايند تأثير معلمان در كلاس درس در نظر گرفته مي شود؛
به طوري كه آنها ابتكار و عشق به كار خود را در جهت دستيابي به اهداف تدريس و يادگيري، از طريق كاري كه انجـام مي دهند نشان، مي دهند
, (۲۰۱۰: ۴۵ Al-Karasneh and Jubran Saleh).
در واقع، مديريت و سبك رهبري معلم در كلاس درس بر خلاقيت دانش آموزان تـأثير دارد.
معلم با رفتارهايي مانند؛
پرسيدن سؤالات بازپاسخ
داشتن سعة صدر در مواجهه با ابهام و تحمل آن
ارائة رفتار تفكر خلاق و جايزه دادن به دانش آموزاني كه پاسخ هاي غيرمنتظـره مي دهند
خلاقيت دانش آموزان را پرورش مي دهد
(۶۹: ۲۰۱۳ Bosiok ct al)
اين معلمـان كلاس هاي دانش آموزمحور دارند
و با تقويت روحيـة دانـش آمـوزان در پـذيرش عقايـد و انديشه هاي نو
و تشويق آنان به استفاده از خودارزيابي منظم
و توضيح مفـاهيم بـراي سـاير همكلاسي هاي خود،
يادگيري از طريق يادگيري را مهم جلوه مي دهند
و رشد تفكر خـلاق دانش آموزان را سبب مي شوند.
همچنين، تعامل معلم و دانـش آمـوزان خلاقيـت را تسـريع ميكند.
اين معلمان جو كلاس را بر اساس احترام و توجه متقابل شكل مي دهند.
جوي كـه باز، چالشي، حمايتي، قابل اعتماد، پرانرژي، شاد و مشـاركتي اسـت؛
رفتـارهـاي خـلاق را تشويق مي كند
و دانش آموزان را براي بيان عقايد خود، بدون ترس، آزاد مي گذارد.
معلم، در كلاس هاي خلاق، هدايتگر و تسهيل كننده است؛
در حالي كه، در كلاس هـاي غيـرخلاق، مقتدر، سخت در بند زمان، غيرحساس به نيازهاي احساسي دانش آموزان و مقيد به نظـم و دادن اطلاعات است
(مشايخ و برزيده، ۱۳۸۹)
توجه صرف وظيفه مدارانه در كلاس درس، به نوبة خـود، سـبب كـاهش يـادگيري در كلاس مي شود.
راحت بيان نكردن مسائل مبهم و ترس از رفتار نامطلوب معلم،
زمـاني كـه به درس مسلط نيست، خود موجب دلزدگي از درس مي شود.
معلمـي كـه از ايـن سـبك رهبري در كلاس درس استفاده مي كند حداقل ارتباط عـاطفي را بـا دانـش آمـوزان برقـرار مي كند
و با ايجاد ترس و دلهره در دانش آموزان و سركوب نظرهـا و عقايـد آنـان،
انتظـار اطاعت كوركورانه و محض از دانش آموزان را خواهد داشت
كه اين مسئله موجب كـاهش مشاركت دانش آموزان در فعاليت هاي كلاس درس
و در نتيجه كاهش خلاقيت آنان خواهد شد.
البته توجه و جديت در ادارة كلاس و ارائة مسائل،
به گونه اي كـه زيـاده روي نشـود و موجب دلزدگي دانش آموزان نشود،
تا حدي در ميزان يادگيري دانش آمـوزان تـأثير مثبـت خواهد داشت.
سبك رفتار رهبري رابطه مدار در ايجاد جو دوستانه بين دانش آموز و معلم بسـيار مـؤثر است
و در صورتي كه در شرايط مناسب به كار رود و بـه صـورت افراطـي عمـل نشـود،
موجب ايجاد كانال هاي ارتباطي مؤثر با دانش آموزان مي شود
و دانش آموزان بـا خلاقيـت و انگيزة بيشتري در كارهاي گروهي مشاركت مي كنند.
معلماني كـه از ايـن سـبك رهبـري استفاده مي كنند
در جهت تأمين نيازهاي دانش آموزان خـود تـلاش مـي كننـد
و همـواره در تلاشند تا دانش آموزان را از كار خود راضي نگه دارند؛
اما در صورتي كه در اجراي سبك رهبري رابطه مدار افراط شود،
موجب توجه بيش از حد به علايق دانش آموزان و غافل شدن از بحث يادگيري مي شود؛
لذا سطح انتظارات دانـش آمـوزان از معلـم بـالا مـي رود
و ادارة كلاس درس براي معلم دشوارتر مي شود
و اين مسئله به نوعي در روند يادگيري خلل وارد مي كند.
بنابراين، توجه رابطه مدارانه براي ترغيب دانش آموزان به؛
مطـرح كـردن سـؤالات و مشكلات و افزايش انگيزه و خلاقيت دانش آموزان بسيار مطلوب خواهد بود؛
به شرطي كه در اجراي اين سبك افراط نشود.
دانـش آمـوزاني كـه معلماني با سبك تلفيقي دارند از دانش آموزاني كه سبك معلمانشان رابطه مدار يا وظيفه مدار است خلاقيت بالاتري دارند.
با توجه به اينكه سبك رهبري صرفا ً رابطه مدار
موجب توجه بيش از حد به دانش آموزان و بالا رفتن سطح انتظارات دانش آموزان از معلم مـي شـود
و در نهايت ادارة كلاس درس براي معلم دشوار مي شود.
از طرفي سبك رهبري ً صرفا وظيفه مدار نيز سبب ايجاد جو استبدادي و تمركزگرا در كلاس مي شود
و سطح يادگيري دانش آمـوزان كاهش مي يابد.
لذا سبك رهبري تلفيقي كه آميخته اي از هر دو سـبك مـذكور اسـت بهتـر است
و موجب افزايش خلاقيت و حس مشاركت و كار گروهي دانش آموزان مي شود؛
زيرا سبك تلفيقي، در ازاي داشتن مزاياي هر كدام از سبك هاي رهبري وظيفه مدار و رابطه مدار، عاري از معايب آنهاست
منبع:
سلیمان نژاد، اکبر؛ رابطة سبك رفتار رهبري معلم با خلاقيت دانش آموزان مدارس راهنمايي، تفكر و كودك، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي سال پنجم، شمارة دوم، پاييز و زمستان ۱۳۹۳ ،۵۹ -۷۶