تاریخ و آموزش آن به گونه خاص بدون نگاه اعتدالی و البته انتقادی به بیراهه خواهد رفت.
مصاحبه با آقای دکتر کوروش فتحی
جناب دکتر فتحی خودتان را برای ما معرفی کنید و رشته دبیرستان و دانشگاهی خود را توضیح دهید.
اینجانب کوروش فتحی متولد ۱۳۵۰ در شهرسنندج هستم.در سال ۱۳۶۸ دیپلم خود را در رشته علوم‌انسانی اخذ نموده و همان سال در رشته تاریخ دانشگاه تبریز پذیرفته شده و در سال ۱۳۷۱فارغ التحصیل شدم.
در سال ۱۳۷۵ کارشناسی‌ارشد و در سال ۱۳۸۷ دکترای خود را در رشته تاریخ گرایش ایران اسلامی از دانشگاه شهید بهشتی تهران دریافت نمودم. موضوع پایان‌نامه دوره ارشد، مسائل سیاسی و حقوقی نفت ایران از دوره رضاشاه تا کودتای ۲۸ مرداد و موضوع پایان‌نامه دوره دکترای اینجانب، مالکیت خصوصی زمین در دوره مغولان و تیموریان بود.
چه عواملی سبب شد شما به طور تخصصی رشته تاریخ را دنبال کنید؟
در دوران تحصیل در دانشگاه و به دلیل شیوه تدریس و نوع نگرش تاریخی برخی اساتید از جمله استادان گرامی دکتر رحیملو، دکتر اصفهانیان، دکتر خلعتبری، دکتر شعبانی و دکتر آژند و مطالعه عمیق متون تاریخی به تاریخ علاقه‌مند شدم. البته افتخار مصاحبت با بزرگانی همچون، دکتر سلیمانی، دکتر منصوربخت، دکتر اکبری، دکتر عباسی، دکتر خیراندیش ،دکتر مجتبایی، مرحوم دکتر باستانی پاریزی و مرحوم دکتر پروین را داشتم این بزرگان در شکل‌گیری علاقه‌مندی اینجانب به تاریخ نقش عمده‌ایی داشتند.
برای مخاطبان ما توضیح دهید که در حال حاضر در حوزه تاریخ چه فعالیتی انجام می‌دهید؟
در حال حاضر استادیار گروه تاریخ دانشگاه فرهنگیان هستم و علاوه بر تدریس دروس تخصصی تاریخ، دو مقاله با موضوع تاریخ اقتصادی، و تاریخ هنر در مجلات علمی پژوهشی در دست چاپ دارم همچنین در همایش بین‌المللی تاریخ فرهنگی مقاله‌ای با موضوع ایماء و اشاره در منابع تاریخی دوره میانه ایران به عنوان سخنرانی ارائه دادم.
شما از چه زمانی با دفتر تالیف شروع به همکاری کردید؟یا از ابتدا به عنوان مولف با دفتر تالیف همکاری نمودید؟
از سال ۱۳۹۶ با دفتر تالیف و برای تالیف کتاب تاریخ پایه دوازدهم رشته انسانی شروع به همکاری نموده وضمن تدوین درس دوم این کتاب به عنوان عضو شورای برنامه ریزی فعالیت می‌کنم.البته از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ به عنوان سرگروه تاریخ استان کردستان در قالب نقد و بررسی کتب درسی با دفتر تالیف در ارتباط بودم.
– در همایشی که تحت عنوان روش های نوین تدریس با حضور شما و خانم فریده حشمتی و جناب آقای ابوحمزه برگزار گردید شما از ضرورت نگاه اعتدالی در آموزش تاریخ ،سخن گفتید و اعتقاد داشتید که تاریخ را بدون پیش‌داوری باید برای دانش‌آموز مطرح نمود به نظر خودتان تا چه اندازه در تحقق این هدف موفق شده‌اید؟
تاریخ به صورت عام و آموزش تاریخ به گونه خاص بدون نگاه اعتدالی و البته انتقادی به بیراهه خواهد رفت. به نظر اینجانب تاریخ میدان تاخت و تاز نگرش های افراطی، ناسیونالیسم کور، حب و بغض‌های سیاسی، اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی نیست به ویژه در ساحت مقدس آموزش.
شخصیت و منش علمی و باورهای ملی، فرهنگی و اجتماعی دانش‌آموز در دوره دبیرستان به صورت عمده‌ای شکل می‌گیرد کتاب درسی به عنوان مهم‌ترین رسانه و معلم به عنوان موثرترین معمار در این فرآیند نقش‌آفرین هستند بنابراین ضرورت دارد هم برنامه‌ریزان و مولفان کتب درسی و هم معلمان فارغ از نگرش‌های افراطی عمل کنند. یکی از اهداف آموزش تاریخ تعمیق و درونی کردن نگاه اعتدالی به پدیده‌های تاریخی و اجتماعی است تا همدلی و همگرایی فرهنگی،اجتماعی در جامعه به وجود آید.
آسیب دیگری که در آموزش تاریخ و بعضا در کتب درسی تاریخ وجود دارد قضاوت‌های مستقیم و بدون پشتوانه علمی و تاریخی و از آن بدتر پیشداوریها و محکوم کردن‌ها و تجلیل‌های غیرواقعی است اینکه نادرشاه قهرمان ملی بود و یا فردی دیوانه از این دست پیشداوریها است. کتب درسی تاریخ باید از این امر به شدت پرهیز کند. وظیفه کتاب درسی و مولف کتاب این است که مواد و داده‌های علمی-تاریخی مستند و مستدل ارائه داده و نحوه تبیین و تشریح و نقد پدیده‌ها و حوادث تاریخی را آموزش دهد و مخاطب و فراگیران را در قضاوت آزاد بگذارد.
در تالیف درس دوم تلاش بنده این بود که از این دست قضاوت‌ها و پیشداوریها دوری کرده و نگاهی اعتدالی به پدیده‌های این دوره که اتفاقا بسیارگسترده و چالش‌برانگیز است داشته باشم اما اینکه در این زمینه تا چه حدی موفق بوده‌ام را باید معلمان، متخصصان و فراگیران تشخیص دهند.
– هدف شما و همکاران‌تان در دفتر تالیف معطوف بر آمادگی دانش‌آموزان برای ورود به دانشگاه و یادگیری مفاهیم اولیه تاریخ است یا تغییر نگرش دانش‌آموزان به درس تاریخ ؟
به نوعی هر دو هدف مورد توجه بوده چون به هر حال و با تمامی تمهیداتی که پیش‌بینی شده هنوز ورود به دانشگاه و رشته‌های خاص مورد توجه بسیاری از دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان است بنابراین به این ضرورت در کتاب توجه نسبی شده اما تحول عمده‌ای که در چندسال اخیر در زمینه تالیف کتب درسی تاریخ شده، فراهم نمودن شرایط تعقل و درک مفاهیم و مسائل تاریخی است.
تلاش شده دانش‌آموز بیشتر بفهمد تا حفظ کند، بینش بیابد تا عاری از اطلاعات کور و بی‌هدف تاریخی باشد، خود او برای یافتن پاسخ سئوالات تاریخی تلاش کند نه اینکه مواد و داده‌های تاریخی آماده و دست‌چین شده در اختیارش گذارده شود.از تاریخ سیاسی فاصله گیرد و به تاریخ اجتماعی و فرهنگی بیندیشد. تاریخ مردم را بخواند و برخی مهارت‌های ساده و ابتدایی علم تاریخ را بیاموزد و یاد بگیرد که برای آموختن تاریخ به مانند دیگر علوم مهارت‌های خاصی باید کسب کند.
در کتاب پایه دوازدهم در این زمینه تلاش‌های زیادی صورت گرفت اگرچه هنوز با نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم اما به هر حال برنامه‌ریزان و مولفان سعی زیادی برای تهیه کتابی مطلوب انجام دادند.
-شما چه پیشنهادی به معلمان دارید که کلاس‌های درس با کیفیت بهتری برگزار گردد و آموزش درس تاریخ صرفا مبتنی بر حفظیات نباشد؟
در کتاب‌های درسی چند سال اخیر توجه زیادی به فعالیت های کلاسی و پژوهش‌های علمی در حد توان و زمان دانش‌آموزان شده است.
سئوالات طرح شده درپایان هر درس بیش از آنکه دانشی باشد به سطوح دیگر یادگیری پرداخته است اما متاسفانه بسیاری از معلمان توجه لازم را به این بخش نداشته و برخلاف رویه‌ایی که کتاب مدنظر داشته فقط به انتقال اطلاعات تاریخی و ارزشیابی براساس سطح دانشی پرداخته‌اند و مسلما با این رویکرد زمان کافی برای آموزش ندارند.
به نظر اینجانب معلمان گرامی باید روش خود را بازنگری کرده و به انتظارات و پیشنهاداتی که در ابتدای هر کتاب درسی از سوی دفتر تالیف ارائه شده،توجه نموده و روش ها و الگوهای جدید آموزش تاریخ را به کار گیرند.
– در بازبینی کتاب درسی کدام بخش‌ها بیشتر مورد توجه قرار خواهند گرفت؟
در کتاب پایه دوازدهم به دلیل فرصت کمی که برای تدوین و تدارک آن وجود داشت و هم چنین به دلیل تلخیصی که برای کم شدن حجم کتاب صورت گرفت برخی نکات مهم نادیده گرفته شد یا کمتر به آن پرداخته شد ،همچنین در موارد جزئی ایرادات در نقل تاریخ حوادث و ترتیب و توالی وقایع وجود دارد که در بازنگری انشاالله اصلاح خواهد شد.