در سال ۹۲ حجم کتاب به میزان ۲۰درصد کم شد؛ مباحثی مانند اسما خمسه از کتاب حذف شد؛ تا جایی که ممکن بود حجم کتاب را پایین آوردیم و مطالب غیرضروری را حذف کردیم؛ اما باز هم این مُسَکن تاثیربخش نبود.
حبیب تقوایی، مدرس و مؤلف عربی در کارگاه درس عربی همایش «ارتقای کیفیت آموزش علوم انسانی در مدارس» که پنج‌شنبه، ۳۰ آبان ۱۳۹۸ در اردوگاه شهدای بادلۀ ساری برگزار شد با دبیران به گفت‌وگو پرداخت که در ادامه می‌خوانیم؛
عربی؛ بیشترین افت در بین دروس دیگر
کتاب عربی را باید در دو سطح بررسی کرد؛ تا چندسال پیش کتاب قدیمی در دست آموزش بود و در حال حاضر کتاب تغییرات زیادی داشته است و در قالب یک کتاب جدید مورد آموزش قرار می‌گیرد.
طبق آمار دبیرخانۀ خراسان که در سال ۷۸ پنج سال متصدی درس عربی در کُل کشور بود، در گذشتهْ درس عربی بیشترین میزان افت در بین دروس دیگر را داشت.
دبیرخانه‌های عربی سخت در تلاش بوده‌اند
بعد از آنْ دبیرخانۀ این درس به استان همدان انتقال پیدا کرد؛ در این دوره نیز مشکلات و معضلات این درس به قوت خود باقی بود: حجم کتاب درسی زیاد و وقت تدریس آن کم بود، دبیران از سخت بودن بعضی مباحث برای دانش‌آموزان گله‌مند بودند، همچنین کتاب پیش‌دانشگاهی اشکالات فراوانی داشت.
در راستای حل این مشکلات و معضلات، به مدت ۱۰ سال دو دبیرخانه سخت تلاش کردند و پیگیر مطالبات دانش‌آموزان و دبیران بودند اما نتیجۀ خوب و کاملی حاصل نشد.
سپس پنج سال مسئولیت دبیرخانۀ درس عربی به استان مازندران سپرده شد؛ همکاران ما سخت تلاش کردند که مشکلات این عرصه را تا جایی که ممکن است از بین ببرند.
۲۰ درصد کاهش حجم کتاب، نتیجۀ تلاش‌ها
در سال ۹۲ حجم کتاب به میزان ۲۰درصد کم شد؛ مباحثی مانند اسما خمسه از کتاب حذف شد؛ تا جایی که ممکن بود حجم کتاب را پایین آوردیم و مطالب غیرضروری را حذف کردیم؛ اما باز هم این مُسَکن تاثیربخش نبود.
الحمدلله با برنامۀ درسی ملی و پیاده‌سازیِ نظام ۳-۳-۶ فرصتی برای ما و درس عربی حاصل شد که بتوانیم کتاب را با نیازهای روز دانش‌آموزان و معلم‌ها وفق دهیم.
مکالمۀ عربی قطعۀ گمشدۀ آموزش
مهارت‌های چهارگانه اولین چیزی بود که کارشناسان و معلم‌ها از آن به عنوان مشکلی بزرگ یاد می‌کردند؛ اینکه چرا در زبان عربی، مکالمه هیچ جایگاهی ندارد و یک سطر مکالمه نداریم و دانش‌های زبانیِ ما هیچ کاربردی ندارد.
حاصل همۀ این نیازها و مطالباتْ بدل به کتاب درسی فعلی شد.
در این کتاب غده‌های سرطانی‌ای مانند «معتلات» یا «اعراب» که باعث رنجش و روی‌گردانیِ دانش‌آموزان از درس عربی شده بود حذف شد.
اتهام نابودی زبان عربی به دفتر تألیف
متأسفانه این مباحث تا آخرین لحظات تألیف کتاب نیز طرفدرانی در بین شورای تالیف داشت.
ما متهم می‌شدیم به نابود کردن زبان عربی!
ما دبیرانی داشتیم که می‌گفتند برای ما کسر شأن است که این کتاب را درس دهیم!
البته تعداد این عزیزان و همکاران بیشتر از ۱۰درصد نبود.
و الحمدلله در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد عزیزان همکار ما و همچنین جامعۀ دانشگاهی کشور نیز از این وضعیت راضی هستند و حس خوبی به این کتاب دارند.
از حفظ قواعد تا ترجمه‌محوری
در حال حاضر کتاب ترجمه‌محور است.
عده‌ای از معلم‌ها اظهار می‌کردند که چرا کمتر به قواعد زبانی توجه شده است؟
جوابی که ما و شورای تألیف به این قبیل پرسش‌ها می‌دهیم این است که هرگاه قواعد در ترجمه اثرگذار باشد، آن قاعده به دانش‌آموز گفته شود، و این هیچ مشکلی ندارد.
به طور مثال مبحث «معرفه و نکره» را که به طور مستقیم در ترجمه دخیل بود، جزء مبانی آموزشی کتاب درسی قرار گرفت.
به طور کُلی ما هرجایی دیدیم قواعد اهمیت زیادی در ترجمه و فهم مطالب دارد، آن قاعده در کتاب آموزشی لحاظ شده است.
به طور مثال در کتابی که برای تافل عربی تدریس می‌شود بخش کمی از کتاب به قواعد مربوط می‌شود؛ بخش‌های مهم این کتاب مکالمه، ترجمه و لغات هستند.
خیلی از افراد می‌توانند بدون دانستن قواعدْ عربی را یاد بگیرند.
ما دوره‌های یادگیری زبان عربی را برای سازمان‌های مختلف از جمله کسانی که به حج، کربلا یا سوریه مشرف می‌شدند برگزار کردیم.
این افراد اصلا قواعد عربی را بلد نبودند اما به راحتی زبان عربی را به شکل کاربردی صحبت می‌کردند.
ساعت تدریس به هیچ‌وجه اضافه نخواهد شد
در کتاب عربی جدید سعی شده است که تعادل برقرار شود.
این کتاب بعد از تألیف برای ۳۰ نفر از سرگروه‌های آموزشی ارسال شد و مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
در رابطه با ساعت تدریس اگر بخواهیم مختصر و مفید بیان کنیم، طبق مصوبۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی، متأسفانه به هیچ‌وجه ساعت تدریس اضافه نخواهد شد.
ما تلاش زیادی کردیم که این میزان ساعت افزایش یابد اما نتوانستیم در این زمینه کاری کنیم.
اما به عنوان یکی از خروجی‌های این جلسه ما دوباره درخواست افزایش ساعت تدریس را تقدیم نهادهای تصمیم‌گیرنده می‌کنیم.
چالش بزرگِ «صرف فعل»
در بحث صرف فعل، به هر دوشکل صرف فعل درست است و معلم بی‌هیچ مانعی و به هر روشی می‌تواند این بخش را تدریس کند.
هفتۀ گذشته من در جمع دبیران متوسطۀ اول بودم، عرض کردم که دانش‌آموزانی که از مقطع شما خارج می‌شوند با چالشی بزرگ مواجه هستند و آن هم صرف فعل نام‌گذاری افعال است.
ایشان از من خواستند که راهی را ارائه کنم که این دو مقطع به هم نزدیک شوند؛ من تنها تأکیدی که کردم این بود که دامنۀ این صرف افعال را بازتر کنند.
ما در تألیف کتاب معارف دخیل نبودیم
ما به هیچ عنوان در تألیف کتاب معارف دخیل نبودیم؛ مطالب این کتاب بسیار سنگین و قانون‌مند است.
ما به معلم‌ها حق می‌دهیم اما در این زمینه، دفتر تألیف تنها یک پیمانکار بود.
به طور کلی، ما در بحث کتاب معارف نیز سؤالات و اشکالات اساسی داریم.
معلم‌ها مجاز هستند که مطالبی را فراتر از مطالب درسی به دانش‌آموزان تدریس کنند اما با این قید که این مطالب را در امتحان پایانی نیاورند.
کنکور بر آموزش متوسطه سایه انداخته
کنکور بر آموزش متوسطۀ ما سایۀ سنگینی انداخته است.
ما هر کاری بخواهیم انجام دهیم باید نیم‌نگاهی به کنکور داشته باشیم.
متأسفانه در حال حاضر چشم‌انداز کنکور و چشم‌انداز آموزش‌وپرورش هیچ تطابقی با هم ندارند.
در حال حاضر ما از آموزش فاصله گرفته و فقط دغدغۀ کنکور داریم.
البته ما در این کتاب درسی سعی کرده‌ایم هرچه بیشتر به این وضعیت واکنش نشان دهیم و تدریس را «آموزش‌محور» کنیم نه «کنکورمحور».
از دیدگاه علمای علوم تربیتی، آزمون‌های آموزش‌وپرورش همگی مطلق‌اند.
مطلق به این معنا که اگر دانش‌آموز حداقل نمرۀ ۱۰ نگیرد درس را رد می‌شود.
اما کنکور نمرۀ قبولی و ردی ندارد؛ این نوع آزمونْ هنجاری است.
به هیچ‌وجه نباید این دو را با هم مقایسه کرد. این دو هیچ تابعیتی نسبت به هم ندارند.
تألیف کتاب مخارج سنگینی دارد
در رابطه با تدریس این کتاب در شاخۀ فنی‌وحرفه‌ای این مطب حائز اهمیت است و باید گفته شود که ما با آموزش و پرورش و نهادهای تصمیم‌گیر صحبت کردیم؛ حرف ما این بود که این کتاب باید مناسب‌سازی شود.
اما آموزش و پرورش به دلایل مختلف از جمله مخارج این کار، با این پیشنهاد مخالفت کرد.
متأسفانه مسائل تألیف جزییات، ریزه‌کاری‌ها و چالش‌های فراوانی دارد.
«نحو» به نفع «صرف» کنار رفت
به همکارانم توصیه می‌کنم روی افعال خیلی زیاد کار کنند.
ما در کتاب جدید «نحو» را کم‌رنگ کردیم تا وقت برای علم «صَرف» باقی بماند.
متاسفانه دانش‌آموزانی که از متوسطه‌ی اول می‌آیند در صرف افعال بسیار ضعیف هستند.
معلم‌های عربی باید به قواعد و جزئیات زبان فارسی هم مسلط باشند.
معلم‌ها از طریق برابری‌های زبانی و معناییِ زبان‌های عربی، فارسی و انگلیسی می‌توانند به یادگیری صرف افعال کمک کنند.
لذت بردم