کارگاه عربی با تدریس دکتر فاطمه لطفی گودرزی، مدرس با سابقۀ عربی بابل برگزار شد.
بخشی از مطالب تدریس شده در کارگاه عربی را در ادامه می‌خوانیم؛
کارگاه به دو بخش تقسیم می شود: بررسی چالش های موجود و ارائه‌ی روش تدریس
بررسی چالش های موجود در کارگاه عربی
با توجه به نظر خواهی‌هایی که از دبیران کل کشور صورت گرفت قرار بر این شد:
- متون کتاب‌های درسی از تنوع و جذابیت‌های بالا برخوردار باشد و شامل متن‌های علمی، ورزشی، مطبوعاتی، و مسائل روزمره و آیتم‌هایی هم‌چون آیات قرآنی، حدیث، حکمت، داستان‌های کوتاه و پند آموز ، طنز و متونی وزین با رعایت احترام در خصوص پیامبر(ص) و ائمه (ع) و ابیات شعری با اوزان عروضی سبک و مناسب با سن دانش‌آموزان باشد.
- طبق نظر زبان شناسان، آموزش زبان عربی بر دو قسم است: آموزش زبان عربی برای عرب زبانان و آموزش زبان عربی برای غیر عرب زبانان؛ لذا در انتخاب روش تدریس عربی در ایران، لازم نیست خود را با کشورهای عرب زبان مقایسه کنیم و لزوماً روش‌های آن‌ها را کپی کنیم.
- حجم کتب متوسط دوم با ساعت اختصاص یافته‌ی آن تناسب داشته باشد. لوازم و ضروریات مورد استفاده در کلاسهای هوشمند تهیه شود تا تدریس با توجه به تکنولوژی‌های جدید صورت بگیرد تا از جذابیت‌های مناسب برخوردار گردد.
-
در تالیف کتب درسی متوسطه دوم به ترتیب: واژه نامه، متن، قواعد و تمرین همانند کتاب عربی متوسطه اول طراحی شود.
- در پایان کتاب درسی نمونه‌ای از سؤالات استاندارد و چند نمونه سؤال چند گزینه‌ای‌های مشابه با سؤالات طرح شده در کنکور گنجانده شود.
- برای زمینه سازی در میان همکاران دبیرستان جهت تدریس کتاب‌های عربی جدید التالیف، آزمون‌های آنلاین کتاب خوانی عربی روز از طرف دبیر خانه برگزار شود.
- حذف مباحث پیچیده معتلات بدلیل عدم کاربرد زیاد در فهم متون و فقط در حد شناخت افعال معتل.
- در تمرینات هر درس یک تمرین به درک مطلب اختصاص یابد و بعد از دو یا سه درس نمونه‌هایی از تجریه و ترکیب آورده شود.
- متون ارائه شده متناسب و در برگیرنده‌‌ی قواعد بیان شده در آن درس باشد.
- تأکید بر مکالمه‌های ساده هیچ مغایرتی با درک و فهم متون ندارد.
پیشنهاد گردید سر فصل‌های کتب متوسطه دوم (تجربی و ریاضی) به شرح ذیل باشد :
سر فصل‌های کتب متوسطه دوم
الف) سال اول متوسطه (دهم): مرور مباحث سال‌های گذشته، مبحث ثلاثی مجرد و مزید، جامد و مشتق، ضمایر، موصولات، معرب و مبنی و معرفه و نکره.
ب) سال دوم متوسطه (یازدهم): جمله اسمیه، جمله فعلیه، انواع اعراب، ترکیب وصفی و اضافی و… اعراب فعل مضارع جمله معلوم و مجهول الإعراب و التحلیل الصرفی و…
ج) سال سوم متوسطه (دوازدهم): نواسخ مفاعیل (فیه له مطلق) حال، تمییز استثناء منادی الإعراب و التحلیل الصرفی
در تالیف کتب درسی و راهنمای معلم از پیشنهادات نظرات گروه‌های آموزشی استفاده شود.
قبل از چاپ کتاب، محتوای کتاب در جلسات مختلف گروه‌های آموزشی و تخصصی و سایت دفتر تالیف ارائه شود تا همه دبیران عربی نظرات اصلاحی خود را اعلام نمایند.
مقایسه ساختار قواعد در کتب جدید و قدیم
گرچه تمام سعی و تلاش بر این صورت گرفت تا حد امکان مطالب سخت حذف شود اما حذف بیش از حد بعضی مباحث و افزودن اسلوب حصر و نکات مفهومی و… دوباره دبیران را دچار چالش جدید ساخته است.
گرچه در امتحانات نهایی مشکلی پیش نمی‌آید.
از آنجایی که اهداف کتاب و روش تدریس ارائه شده در کتاب راهنمای معلم با طراحان سوالات کنکور همسو نیست؛
لذا بین معلمان در ارائه مطالب و وقت اختصاص یافته همسویی وجود ندارد، گرچه معتقدم اگر هریک از ما دبیران روش صحیح مطالعه درس را به دانش‌آموزان ارائه دهیم بسیاری از مشکلات کم خواهد شد.
چالش‌های آموزشی دبیران و دانش‌آموزان در حوزه‌های آموزش و پرورش
- عدم وجود انگیزه در بین دانش‌آموزان و پیگیری علل آن
- بلا تکلیفی آموزشی در مدارس
- انتخاب دبیران توسط مدیران در همه مدارس بر اساس سلایق شخصی
- عدم شفاف سازی انتظارات اداره متبوع از معلمان
- عدم علاقه‌ی دانش‌آموزان به رشته‌ی تحصیلی به دلیل نبود رشته‌ی مورد نظر در مدارس محل سکونت به خصوص در مراکز روستایی و وجود فعال مدارس کار و دانش و انتخاب اجباری آن‌ها به این رشته
- بکارگیری دبیران غیر متخصص در رشته‌های عربی، معارف، فلسفه ومنطق در کلاسهای درس
- عدم تعامل بین دانش‌آموزان و والدین و مشاوران مدرسه و کادر اداری
- کاهش ساعات تدریس بعضی از دروس و اضافه شدن ساعات آن‌ها به سایر درس‌ها
پیشنهادهایی جهت بهبود وضعیت در کارگاه عربی
- توجه بیشتر مدیران و برنامه ریزان به دروس عمومی
- قرائت قران در شروع تدریس جهت تمرکز دانش‌آموزان به درس
- صدور تقدیر نامه برای دبیران جهت تشویق و ارائه آن در نشست‌ها در اسرع وقت
- برگزاری اردوهایی برای همکاران موفق
- بازدید جدی از کلاسهای درس و ارائه گزارش به واحد تکنولوژی آموزشی و پیگیری جدی آن
- تقویت کارگاه‌ها و همایش‌ها
نکاتی درباره‌ی طراحی سؤالات کنکور
- سؤالات بر اساس اهداف کتاب درسی و در حد آموخته‌های دانش‌آموزان طراحی شود.
- کلمات و عبارت‌های درک مطلب از مطالب کتاب‌های درسی باشد و اگر لغتی خارج از کتاب درسی در درک مطلب استفاده شده است، ترجمه‌ی آن ذکر گردد.
- سؤالات مفهومی مربوط به درک مطلب، در حد درک و فهم دانش‌آموزان و بدون ابهام باشد؛ به طوری که هر فردی برداشت مختلف نداشته باشد.
- طراح سؤالات حتماً باید با دبیران مجرّب در آموزش و پرورش و دبیرخانه این درس هماهنگ باشد و مشاوره بگیرد.
- از آنجا که در بارم بندی امتحانات سهم ترجمه، تعریب، واژه شناسی و درک و فهم بیشتر از قواعد است، در سؤالات کنکور نیز این تناسب باید رعایت شود.
- سؤالات طراحی شده باید عاری از اشکالات علمی باشد.
شیوه‌ی تدریس درس عربی
در تدریس درس عربی به شیوه‌ها‌ی جدید، معلم می‌تواند به کمک دانش‌آموزان تدریس کند. یکی از این شیوه‌ها به این صورت است که معلم متنی عربی را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد و به آن‌ها فرصت می‌دهد تا متن مورد نظر را ارائه دهند؛ به این طریق دانش‌آموزان با لغات بسیاری آشنا شده و در ترجمه‌ی متون روان‌تر خواهند بود.
این راهکار روش تدریس تطبیقی نام دارد و به این دلیل استفاده می‌شود که بتوانیم ذهن را به سوی شرطی سازی هدایت کنیم.
روش دوم تدریس، واژه شناسی و ریشه یابی است.
این روش بسیار اهمیت دارد.
یکی از پیشنهادهایی که در تالیف کتاب جدید عنوان شده است این است که هر درسی سریعا معجم داشته باشد و بعد به قواعد بپردازد.
این اتفاق در کتاب‌های چاپ جدید افتاد و بلافاصله پس از هر متن، معجم وجود دارد.
در ترجمه‌ی متن ابتدا باید فعل‌ها، لغات آبی رنگ و در نهایت جمله‌ها را با توجه به نکات ترجمه، ترجمه کرد.
روش تدریس هر درس به دو بخش تدریس و ارزشیابی تقسیم می‌شود.
بخش تدریس در کارگاه عربی
بخش اول: قرائت و روان‌خوانی متن و المعجم و ترجمه با استفاده از روش فعال تدریس و همیاری که به شرح ذیل می‌باشد:
- روخوانی المعجم توسط معلم و تکرار آن توسط یکی از دانش‌آموزان و باز خوانی توسط همه دانش‌آموزان
- بررسی کل واژه‌های المعجم
- قرائت متن به عربی و توجه دادن دانش‌آموزان به بررسی سوالاتی از قبیل استخراج نوع فعل‌ها و موارد خوانده شده درباره‌ی آن در هر پاراگراف و خواسته شود یکی از شاگردان بخواند و موارد استخراج شده را بیان کند و نمره‌ای جهت نمره‌ی کلاسی برای او منظور گردد.
- در صورت فرصت مقتضی از دانش‌آموزان علاقه‌مند ترجمه خواسته شود.
بخش دوم: قواعد و حل تمارین آموزشی در بخش «اختبر نفسک»
در ابتدا توجه دانش‌آموزان را به عبارت ابتدای بخش «اعلموا» در هر درس جلب نماییم و آن‌ها را به نکته جدیدی که مورد نظر ماست با طرح سوالی متوجه کنیم؛
مثلا در بخش اسلوب مستثنی بپرسیم چه چیز جدیدی در جمله “کل شئِ هالک إلّا وجهه” دیده می‌شود و از این راه شروع به شرح درس نماییم.
بعد از پایان قواعد، چند مثال در مورد قواعد روی تخته نوشته شود یا اگر از سیستم الکترونیکی مانند تخته هوشمند در دسترس باشد از دانش‌آموزان خواسته شود نکته‌های مورد نظر را در جمله بیابند و ترجمه‌ی صحیح آن را با توجه به قاعده درس بیان کنند.
یک نمونه سوال تستی یا سوالی که در کنکور از مبحث مورد نظر از قبل آماده کرده‌ایم را در اختیار دانش‌آموز قرار دهیم. از متن درس قواعد بحث استخراج گردد و ترجمه صحیح آن را گوشزد نماییم.
بخش ارزشیابی
بخش اول: حل تمارین توسط دانش‌آموز و پرسش از تک‌تک آن‌ها و لحاظ کردن نمره‌ی تدریجی. در بخش حل تمارین بهتر است تمام نکات صرفی و نحوی و ترجمه‌ی عبارات بیان شود.
بخش دوم: پرسش شفاهی یا کتبی که می‌توان به صورت تستی و تشریحی انجام داد. البته بهتر است قبل از آزمون تستی حتما ده تا بیست تا از نمونه سوالات تستی در کلاس بررسی شود.
طبقه بندی سوالات مشکل‌دار در کنکور
- سوالات قابل دسترسی: با تمرین در کلاس قابل دسترسی است. مانند: تعریب و ضبط کلمات ، لازم و متعدی و… .
- سوالات دور از دسترس: با افزودن چاشنی به قواعد موجود قابل حل است. مانند: قواعد جمع غیر عاقل، مطابقت صفت و موصوف، مجرد و مزید و … .
- سوالات خارج از کتاب مانند: فاء شرط برای فعل طلبی و … .
- سوالات سلیقه‌ای مانند: تعمیم معنای “است” برای “کان” در موارد دیگر: کان الربیع مخضراً
- سوالات غلط و نادرست در ترجمه و قواعد
منظور از سوالات قابل پیشگیری سوالاتی است که در کنکور فراتر از کتاب درسی طراحی می‌شود و مطرح کردن آن در آزمون‌های نیم سال اول و پایانی ممنوع است.
اما از آنجا که دانش‌آموز با تکنیک‌های آن آشناست، معلم می‌تواند برای توفیق بهتر و بیشتر دانش‌آموزان در کنکور مورد توجه قرار دهد.
تعریب
همانطور که می‌دانیم تعریب به صورت سوال چهار گزینه‌ای عکس سوال ترجمه یا « ترجمه معکوس » است و دانش‌آموز می‌تواند با همان مهارت‌هایی که ترجمه را پاسخ می‌دهد با دقت بیشتر در تعریب نیز پاسخ دهد. مانند:
- بررسی فعل‌ها از جهت زمان، معلوم و مجهول، لازم و متعدی و … .
- بررسی جمع‌های مکسر، معرفه و نکره، معنای مشتقات و … .
- بررسی معنای حروف و … .
اما اگر سوال تعریب به صورت تشریحی باشد، کاملا نادرست و خارج از اهداف آموزشی محسوب خواهد شد.
ضبط کلمات
در این خصوص حرکات موجود در کلمه به دو قسمت تقسیم می شود:
- علم نحو: حرکت آخر کلمات که اغلی علامت اعراب کلمه است و مختص رشته علوم انسانی است.
- علم صرف: حرکات ابتداء و میانه کلمه که در حوزه علم صرف است. مانند: وزن فعل های مزید، فعل ماضی و مضارع مجهول، وزن مصادر مزید، وزن های اسم فاعل و مفعول مجرد و مزید و اسم مبالغه و اسم تفضیل و اسم مکان، وزن جمع‌های مکسر معروف که در کتاب آمده است. مانند: مفاعل، أفاعل و در نهایت حرکت حروف جاره و حروف مشبهه بالفعل و … .
در این خصوص نیز باید گفت طرح این سوال خارج از اهداف است؛ اما با توجه به آشنایی دانش‌آموزان با این نکات و طرح سوال در کنکور، دبیر می‌تواند دانش‌آموز را با مهارت پاسخگویی به سوالات آشنا کند.