بسیاری از دانش‌آموزان مستعدِ نهمی در زمان انتخاب رشتۀ انسانی از طرف خانواده و اطرافیان خود تحت فشار روانی قرار می‌گیرند و بعضاً همین فشار روانی آن‌ها را از انتخاب عاقلانه و علاقه‌مندانه دور می‌سازد.
دانش‌آموزانی که در درس ریاضی و تجربی نمرۀ خوبی کسب می‌کنند، گمان می‌کنند که در رشته ریاضی و تجربی می‌توانند به موفقیت برسند. این درحالی است که در دوره متوسطه اول بیشتر معلمان با ارفاق زیاد برگه‌های امتحانی را تصحیح می‌کنند و نمرات دانش‌آموزان را به اصطلاح گرد می‌نمایند. دانش‌آموزان نیز با نمرات اغراق شدۀ معلمان به رشته‌های تجربی و ریاضی وارد می‌شوند و پس از گذشت چندماه متوجه ضعف خود شده و به فکر تغییر رشته می‌افتند.
برخی از این دانش‌آموزان به رشتۀ علوم انسانی و رشته‌های فنی علاقه‌مندند که تحت فشارهای خانواده و مدرسه به رشتۀ ریاضی و تجربی راه می‌یابند و چندسال از عمر خود را در مسیری سپری می‌کنند که علاقۀ اصلی و شکوفاساز آن‌ها نبوده است.
با این مقدمه به بررسی موضوع اصلی این گزارش یعنی دغدغه‌های دانش‌آموزان علوم انسانی دورۀ دوم متوسطه می‌پردازیم؛
طبق بررسی‌های به عمل آمده بیشتر دانش‌آموزان علوم انسانی نگران آیندۀ شغلی خود هستند و نمی‌خواهند چهار سال یا بیشتر در رشته‌ای تحصیل کنند که آیندۀ شغلی روشنی نداشته باشد.
نگرانی‌های شغلی در دانش‌آموزان علوم انسانی باعث افزایش گرایش به دانشگاه فرهنگیان در سال‌های اخیر شده‌است. بسیاری از دانش‌آموزان به ویژه در مناطق محروم، دانشگاه فرهنگیان را برای ادامۀ تحصیل انتخاب می‌کنند.
در مصاحبه‌ای که با مشاوران تحصیلی شهرهای مختلف به عمل آمده‌است بسیاری از مشاورها اظهار داشتند که « خانواده‌ها به ویژه در شهرها و مناطق محروم بسیار علاقه‌مندند که فرزندشان در دانشگاه فرهنگیان پذیرفته شود و از همان ابتدای تحصیل، درآمدزایی داشته باشد. به همین خاطر خانواده‌ها دانش‌آموزان را تشویق می‌کنند که دانشگاه فرهنگیان را انتخاب نمایند.»
به طور کلی در انتخاب دانشگاه فرهنگیان سه دلیل عمده را می‌توان نام برد:
۱- دانشگاه فرهنگیان به تازگی در مقطع ارشد نیز دانشجو می‌پذیرد و دانش‌آموزان اطمینان دارند که اگر به این دانشگاه راه یابند برای ادامه تحصیل در مقطع بالاتر دچار مشکل نمی‌شوند.
۲- این دانشگاه آینده شغلی پذیرفته‌شدگان را تأمین می‌کند.
۳- قبولی در دانشگاه فرهنگیان برای پسرها علاوه بر تضمین اشتغال، معافیت از سربازی را به دنبال می‌آورد.
لازم به ذکر بوده که نقش معلم در این میان غیرقابل انکار است. معلمان با منش و دانش خود می‌توانند الگوی فراموش نشدنی برای شاگردان خود باشند. چه بسیار دانش‌آموزانی که در اثر علاقه‌مندی به معلم خود به شغل دبیری جذب شده و دانشگاه فرهنگیان را برای ادامۀ راه انتخاب می‌کنند.
علاوه بر آیندۀ شغلی، تردید دانش‌آموزان علوم انسانی از رشتۀ انتخابی‌شان، نگرانی دیگر آن‌ها است. در جامعۀ ما علوم انسانی مهجور مانده و متأسفانه به دانش‌آموزان در رابطه با محتوای دروس علوم انسانی و جزئیات آن اطلاعات کافی ارائه نمی‌شود.
به عبارت دیگر در نظام آموزشی ما «رشته‌شناسی» وجود ندارد و قضاوت‌های عموم مردم در مورد علوم انسانی سطحی و ناقص است. به همین خاطر بسیاری از دانش‌آموزان به ویژه در شهرهای دورافتاده نمی‌دانند که به کدام رشته علاقه‌مندند یا تیپ شخصیتی آن‌ها با کدام رشته هم‌سو است.
در این زمینه به مشاورهای تحصیلی پیشنهاد می‌گردد که در در درجۀ نخست تیپ شخصیتی دانش‌آموزان را تشخیص داده و براساس تیپ شخصیتی و آموزشی به آن‌ها مشاوره دهند. همچنین لازم و ضروری است که مشاوران تحصیلی برای دانش‌آموزان از «فراگیر بودن رشته‌های علوم انسانی» سخن بگویند؛ بدین معنا که فارغ‌التحصیلان رشته‌های حسابداری، مددکاری اجتماعی، علوم ارتباطات اجتماعی و… می‌توانند در ارگان‌ها و سازمان‌های مختلف جذب شوند و نهادهای متعددی به تخصص آن‌ها نیاز دارد. آگاهی از این موضوع می‌تواند به دانش‌آموزان بسیاری انگیزه تحصیل ببخشد. پس واجب است که مشاوران تحصیلی این موضوع و موضوعات مشابه دیگر را به اطلاع دانش‌آموزان برسانند.
از عمده‌ترین دغدغه‌های دانش‌آموزان علوم انسانی که بگذریم، برخی درس‌ها برای دانش‌آموزان انسانی غامض‌تر از دروس دیگر است. این درس‌ها دانش‌آموزان را به چالش کشیده و بعضاً به رتبه آن‌ها در کنکور لطمه می‌زند؛ از آن جمله می‌توان به درس ریاضی، اقتصاد و زبان انگلیسی اشاره کرد. بعد از این سه درس، می‌توان از ادبیات و عربی اختصاصی نیز یاد کرد.
این مسئله به نگرش دانش‌آموزان انسانی برمی‌گردد. متأسفانه بسیاری از آن‌ها تصور می‌کنند که رشتۀ انسانی رشتۀ حفظیات است و قرار نیست دروس محاسباتی به کار آن‌ها بیاید. از همین رو با درس ریاضی و اقتصاد ارتباط برقرار نکرده و برای یادگیری و فهم عمقی آن کمتر تلاش می‌کنند.
برای حل این مسأله به کمک مشاوران تحصیلی نیاز است. در دوره متوسطه اول به مشاورهای بیشتری نیاز است که به طور مستمر در کنار دانش‌آموزان حضور داشته باشند و علایق و استعداد آن‌ها را بشناسند. مشاور تحصیلی می‌تواند از فشارهای وارده بر دانش‌آموزان بکاهد و آن‌ها را از انتخاب‌های اشتباه دور نماید.
ضروری است که در پایۀ دهم، مشاور تحصیلی از همان ابتدای سال تحصیلی در کنار دانش‌آموزان حضور داشته باشد و در مورد علل انتخاب رشته، علایق و استعدادهای آن‌ها جست‌وجو و کندوکاو کند. اگر همان ابتدای سال، انتخاب غیرعقلانی و نسنجیدۀ دانش‌آموز کشف شود، می‌توان به دانش‌آموز کمک کرد و او را هرچه زودتر به مسیر درست هدایت نمود.
این در حالی است که در مدرسه‌های ما تعداد مشاوران به قدری اندک است که نمی‌تواند پاسخگوی نیاز دانش‌آموزان باشد. علاوه بر این در مدرسه به هر مشاور ساعت کاری محدودی اختصاص داده شده که چند ساعت از آن هم به تدریس می‌گذرد، از همین‌رو بازده مشاور در مدرسه به حداقل میرسد.
طبق فرم هدایت تحصیلیمجموع نمرات کسب شده در سال هفتم و هشتم و نهم در دروسی که با رشته انسانی مرتبط هستند با در نظر گرفتن ضریب حداقل باید ۳۷۸ باشد به عبارت دیگر معدل دانش آموز حداقل ۱۴ باشد تا بتواند وارد رشته انسانی شود . از آنجا که بسیاری از رتبه‌های برتر تمایل دارند که در رشته تجربی و ریاضی تحصیل کنند عموماً دانش‌آموزان ضعیف‌تر یا کم‌انگیزه سر کلاس‌های علوم انسانی شرکت می‌کنند.
متأسفانه این دانش‌آموزان سطح عمومی کلاس را تنزل می‌دهند و مانع از ارتقای سطح علمی-آموزشی کلاس می‌شوند. در چنین فضایی اگر معلم بخواهد نکته‌ای فراتر از سطح کلاس مطرح کند دانش‌آموزان ضعیف‌تر با مشکل مواجه می‌شوند و معلم هم از بیان آن صرف نظر می‌کند. این مسأله به‌ویژه در مدارسی که دانش‌آموز مهاجر و اتباع دارد، بیشتر احساس می‌شود.
در چنین مدارسی حضور دانش‌آموزان اتباع در بسیاری از موارد، روند آموزش را با کندی مواجه می‌سازد که در بیشتر موارد، هم برای اتباع و هم برای دانش‌آموزان ایرانی زیان‌آور است.
به امید روزی‌که رشتۀ علوم انسانی جایگاه درخور و حقیقی خود را بازیابد.